Chỉ số hiệu suất logistics là gì? Các nghiên cứu khoa học

Khái niệm chỉ số hiệu suất logistics

Chỉ số hiệu suất logistics (Logistics Performance Index – LPI) là chỉ số tổng hợp do Ngân hàng Thế giới (World Bank) xây dựng để đánh giá năng lực và chất lượng hoạt động logistics tại một quốc gia hoặc vùng lãnh thổ. LPI tập trung mô tả toàn diện toàn bộ chuỗi cung ứng, từ khâu thông quan hàng hóa, hạ tầng vận tải, khả năng vận chuyển quốc tế, năng lực doanh nghiệp logistics, khả năng theo dõi-truy xuất lô hàng đến tiến độ giao nhận đúng hẹn. Mỗi thành phần đánh giá theo thang điểm 1–5, sau đó tổng hợp thành điểm trung bình chung để phản ánh thực trạng logistics so sánh quốc tế [World Bank LPI].

LPI không chỉ là thước đo về cơ sở hạ tầng giao thông mà còn phản ánh hiệu quả thủ tục hải quan, trình độ dịch vụ, công nghệ quản lý và sự phối hợp giữa các bên trong chuỗi cung ứng. Chỉ số này được sử dụng rộng rãi để hỗ trợ hoạch định chính sách, thu hút đầu tư vào ngành logistics, đồng thời giúp doanh nghiệp và nhà đầu tư đánh giá môi trường kinh doanh và lựa chọn đối tác chuỗi cung ứng phù hợp.

Việc đo lường đa chiều của LPI cho phép phân tích điểm mạnh – yếu từng khía cạnh logistics, từ đó chính phủ có căn cứ điều chỉnh chính sách vận tải, hải quan, đào tạo nhân lực và phát triển hạ tầng. Quá trình xây dựng LPI dựa trên khảo sát chuyên gia logistics toàn cầu cùng dữ liệu khách quan, giúp chỉ số vừa mang tính định tính vừa đảm bảo độ tin cậy về mặt định lượng.

Lịch sử phát triển và cơ quan chủ trì

Năm 2007, Ngân hàng Thế giới giới thiệu LPI lần đầu tiên với mục tiêu cung cấp công cụ so sánh năng lực logistics toàn cầu, khuyến khích cải cách chính sách và đầu tư hạ tầng. Báo cáo Connecting to Compete công bố định kỳ hai năm một lần, thu thập ý kiến của hơn 1.000 chuyên gia logistics, nhà xuất nhập khẩu và doanh nghiệp vận tải về trải nghiệm thực tế tại từng quốc gia [World Bank LPI].

Qua các lần cập nhật (2007, 2010, 2012, 2014, 2016, 2018, 2023), LPI liên tục hoàn thiện phương pháp, mở rộng phạm vi khảo sát và tăng cường sử dụng dữ liệu thực tế như thời gian thông quan, chi phí vận chuyển và số liệu hạ tầng. Số lượng quốc gia tham gia LPI đã tăng từ khoảng 150 năm 2007 lên hơn 160 vào năm 2023, cho phép so sánh chi tiết theo khu vực và phân khúc thu nhập.

Bên cạnh World Bank, nhiều tổ chức quốc tế như UNCTAD, WTO, OECD cũng tham khảo kết quả LPI để xây dựng đánh giá riêng về logistics, logistics xanh và logistics bền vững. LPI không chỉ là công cụ nghiên cứu học thuật mà còn là chỉ báo quan trọng cho các tổ chức quốc tế khi phân bổ viện trợ, đánh giá tiềm năng phát triển hạ tầng và hỗ trợ chính sách thương mại toàn cầu.

Cấu trúc và thành phần chỉ số

LPI bao gồm sáu trụ cột chính, mỗi trụ cột đánh giá một khía cạnh của chuỗi logistics:

• Thủ tục hải quan (Customs): Độ hiệu quả, tính minh bạch và chi phí thực hiện thủ tục xuất – nhập khẩu.
• Hạ tầng vận tải (Infrastructure): Chất lượng đường bộ, cảng biển, sân bay và hệ thống kho bãi hỗ trợ logistics.
• Giao hàng quốc tế (International shipments): Khả năng vận chuyển hàng hóa qua biên giới với chi phí và thời gian hợp lý.
• Chất lượng dịch vụ (Logistics competence): Năng lực vận hành, trình độ chuyên môn và chất lượng phục vụ của doanh nghiệp logistics.
• Theo dõi và truy xuất lô hàng (Tracking & tracing): Khả năng giám sát vị trí và trạng thái hàng hóa trong suốt hành trình.
• Giao hàng đúng hẹn (Timeliness): Tỷ lệ phần trăm giao nhận hàng hóa đúng trong khung thời gian dự kiến.

Sáu trụ cột này được khảo sát định tính qua ý kiến chuyên gia và bổ sung bằng số liệu thực tế về vận tải, chi phí, thời gian thông quan và chỉ số hạ tầng. Điểm từng trụ cột được tính trung bình theo trọng số bằng nhau để tạo ra LPI tổng hợp, cho phép so sánh trực tiếp giữa các quốc gia.

Phương pháp thu thập và tính toán

Quy trình thu thập dữ liệu LPI kết hợp hai nguồn chính: khảo sát chuyên gia và dữ liệu khách quan. World Bank thực hiện khảo sát trực tuyến với hơn 1.000 chuyên gia logistics, nhà xuất nhập khẩu và hãng vận tải quốc tế, ghi nhận đánh giá từng trụ cột. Song song đó, dữ liệu khách quan như thời gian thông quan, chi phí giao nhận và số liệu hạ tầng được lấy từ nguồn công khai và hợp tác với cơ quan hải quan, hiệp hội logistics.

Mỗi chuyên gia đánh giá trên thang đo Likert 1–5, trong đó 1 tương ứng “rất kém” và 5 là “rất tốt”. Điểm trụ cột của mỗi quốc gia được tính trung bình cộng từ các phiếu khảo sát sau khi đã loại bỏ các outlier để đảm bảo tính khách quan. Dữ liệu khách quan được quy đổi về thang 1–5 theo công thức chuẩn hóa Min-Max, sau đó kết hợp với điểm khảo sát theo tỷ lệ xác định trước để tính điểm chung.

1. Thu thập khảo sát chuyên gia (Expert Survey).
2. Thu thập số liệu khách quan (Objective Data).
3. Chuẩn hóa dữ liệu khách quan về thang 1–5.
4. Loại bỏ khảo sát bất thường và tính trung bình.
5. Tổng hợp điểm khảo sát và số liệu theo trọng số.
6. Tính LPI tổng hợp và xếp hạng quốc gia.

Quá trình tính toán được minh bạch công bố trong tài liệu hướng dẫn LPI, cho phép các bên tham chiếu và so sánh kết quả theo thời gian, đồng thời đảm bảo tính nhất quán giữa các lần công bố.

Hạng mục đánh giá chi tiết

Mỗi trụ cột của LPI được triển khai qua các chỉ số thành phần cụ thể, đảm bảo đánh giá toàn diện và chi tiết về hoạt động logistics:

Việc kết hợp cả dữ liệu thời gian thực và phản hồi của doanh nghiệp giúp LPI không chỉ đo lường hạ tầng mà còn phản ánh hiệu quả vận hành và chất lượng dịch vụ, từ đó tạo ra bức tranh sinh động về chuỗi cung ứng quốc gia.

Ứng dụng và ý nghĩa thực tiễn

Kết quả LPI được sử dụng rộng rãi ở nhiều cấp độ:

• Chính phủ và cơ quan quản lý: Dựa vào điểm số từng trụ cột để xác định ưu tiên cải cách thủ tục hải quan, đầu tư cơ sở hạ tầng và nâng cao năng lực nhân sự logistics.
• Doanh nghiệp xuất nhập khẩu: Lựa chọn địa điểm đầu tư, nhà cung cấp dịch vụ, đánh giá rủi ro chuỗi cung ứng và tối ưu chi phí vận chuyển.
• Nhà đầu tư nước ngoài: Đánh giá môi trường logistics trước khi quyết định đầu tư vào khu công nghiệp, cảng biển hoặc hạ tầng giao thông.
• Học giả và chuyên gia: Sử dụng LPI làm cơ sở nghiên cứu xu hướng phát triển logistics, xác định mối quan hệ giữa logistics và tăng trưởng kinh tế.

Nhiều quốc gia đã dựa vào kết quả LPI để triển khai các chương trình quốc gia như “Logistics cải tiến” của Ấn Độ, “Cải cách hải quan xanh” của Chile và “Hạ tầng thông minh” của Singapore, giúp nâng thứ hạng LPI lên mức cao trong các kỳ báo cáo gần đây.

So sánh kết quả và xu hướng toàn cầu

Báo cáo LPI 2023 cho thấy Bắc Âu và Đông Bắc Á tiếp tục dẫn đầu với các quốc gia như Đức, Hà Lan, Nhật Bản và Singapore đạt điểm tổng hợp trên 4,0. Các nước đang phát triển như Việt Nam, Thái Lan và Ấn Độ ghi nhận cải thiện trung bình 0,2–0,3 điểm so với báo cáo 2018 nhờ đầu tư hạ tầng và cải cách thủ tục [World Bank LPI].

Xu hướng toàn cầu cho thấy:

1. Chuyển đổi số: Tích hợp nền tảng quản lý kho, theo dõi IOT, blockchain để cải thiện “Tracking & tracing”.
2. Logistics xanh: Tăng cường vận tải bằng đường sắt và đường thủy, năng lượng tái tạo trong kho bãi.
3. Hạ tầng đa phương thức: Phát triển cảng cạn (dry port), logistic zone kết nối đường bộ, đường sắt và cảng biển.

Phân tích so sánh theo thu nhập quốc dân (GDP per capita) cho thấy nhóm nước có thu nhập trung bình cao cải thiện nhanh nhất về “International shipments” và “Infrastructure”, trong khi nhóm thu nhập thấp vẫn gặp khó về chi phí và độ phủ hạ tầng.

Hạn chế và chỉ trích

• Tính chủ quan: Phụ thuộc vào khảo sát chuyên gia, kết quả có thể bị thiên lệch theo vùng và loại hình doanh nghiệp.
• Chu kỳ cập nhật: Công bố hai năm một lần không phản ánh kịp thời biến động thị trường và các cải cách nhanh chóng.
• Thiếu số liệu nội địa: Không bao gồm chi phí và thời gian logistics nội địa đến từng cấp tỉnh, thành, gây khó khăn cho phân tích chi tiết.
• Không đo lường chi phí xã hội: Chưa tính đến tác động môi trường, phát thải carbon và chi phí xã hội của logistics.

Nhiều nhà phân tích đề xuất bổ sung khảo sát doanh nghiệp nhỏ và vừa, tăng cường dữ liệu mở của cơ quan hải quan và triển khai báo cáo hàng năm để cải thiện tính kịp thời và độ chính xác.

Hướng cải tiến và phát triển

Để khắc phục hạn chế, LPI trong tương lai dự kiến:

• Tích hợp Big Data & AI: Sử dụng dữ liệu từ cảm biến IOT, GPS và analytics để đo lường tự động thời gian vận chuyển, chi phí và tình trạng lô hàng theo thời gian thực.
• Mở rộng khảo sát: Bao gồm doanh nghiệp vừa và nhỏ, doanh nghiệp chế biến – sản xuất, để phản ánh toàn diện chuỗi giá trị.
• Báo cáo linh hoạt: Công bố dữ liệu hàng năm hoặc theo quý, cho phép nhà hoạch định chính sách cập nhật kịp thời chiến lược logistics.
• Thêm chỉ số bền vững: Đánh giá phát thải carbon, sử dụng năng lượng sạch và tái chế trong kho bãi để thúc đẩy logistics xanh.

Các dự án thí điểm tại châu Âu và Bắc Mỹ đã thử nghiệm nền tảng blockchain để chia sẻ dữ liệu chuỗi cung ứng, và hệ thống AI–driven dashboard giúp theo dõi LPI trực tuyến, thu thập dữ liệu tự động từ hệ thống ERP và TMS của doanh nghiệp.

Tài liệu tham khảo

• World Bank. Logistics Performance Index 2023. Truy cập tại https://lpi.worldbank.org/.
• Arvis, J.-F., et al. (2018). Connecting to Compete 2018: Trade Logistics in the Global Economy. World Bank.
• UNCTAD. (2020). Review of Maritime Transport 2020. Truy cập tại https://unctad.org/publication/review-maritime-transport-2020.
• OECD. (2015). The Competitiveness of Global Port–Cities: Synthesis Report. Truy cập tại https://www.oecd.org/sti/ind/the-competitiveness-of-global-port-cities-9789264205274-en.htm.
• ScienceDirect. Die-casting topics. Truy cập tại https://www.sciencedirect.com/topics/engineering/die-casting.